Trafik kazaları, doğal afetler ya da yangın gibi beklenmedik durumlar neticesinde mal ve araçlar ciddi hasarlara uğrayabilir. Bu gibi durumların sonucunda malın veya aracın tam anlamıyla kullanılamaz hale gelmesinde sigorta şirketleri tarafından “tam hasar” kararı verilir. Ancak bu mal ya da araç her ne kadar kullanılamaz duruma gelse dahi hala belirli bir maddi değeri olabilir. Bu değere sovtaj bedeli adı verilir. Sovtaj hem sigorta şirketlerinin hem de sigortalı kişilerin süreci daha verimli yönetebilmesi açısından kritik bir role sahiptir. Peki araç sovtaj bedeli nedir? Sovtaj bedeli nasıl hesaplanır? Araçlar ya da diğer eşyalar için bu bedel hangi kriterlere göre belirlenir? Sovtaj bedeli kime ödenir? İşte konuya ilişkin merak ettiğiniz tüm detaylar!
Sovtaj Bedeli Nedir ve Ne Zaman Ödenir?
Sovtaj bedeli ne demek diye merak eden kişi sayısı oldukça fazladır. Sovtaj bedeli sigortacılıkta “tam ziya” yani tam hasar durumlarında devreye giren, hasar görmüş ancak halen ekonomik bir değeri olan malın ya da aracın kalıntı (hurda) değeri anlamına gelir. Bu değer sigorta şirketi tarafından tazminat hesaplaması yapılırken dikkate alınır. Sovtaj bedeli sadece bir parasal karşılık değil aynı zamanda sigortalı ile sigorta şirketi arasındaki maddi denklemin kilit noktasıdır.
Sovtaj Fransızca “sauvetage” kelimesinden türetilmiş olup “kurtarma” anlamına gelir. Sigorta sektöründe ise bir eşyanın veya aracın tam hasar almasına rağmen hurda, yedek parça ya da ikinci el kullanım amacıyla ekonomik değeri olduğuna işaret eder. Bu ekonomik değer “sovtaj bedeli” olarak adlandırılır. Basit bir tanımla sovtaj bedeli hasarlı malın tamamen işlevini yitirmiş olmasına rağmen taşıdığı piyasa değeridir. Özellikle kasko sigortası, konut sigortası ve yangın sigortası gibi poliçelerde sıkça gündeme gelir. Örneğin büyük kaza sonucunda ağır hasar almış araç tam ziya şeklinde kabul edildiği zaman bu aracın hurdası ya da sağlam kalan parçaları belirli bir değerde olabilir. Bu durumda sovtaj işlemi devreye girer.
Sovtaj bedeli ne zaman ödenir sorusu da pek çok kişide merak uyandırır. Sovtaj bedelinin fiilen bir ödeme olup olmaması sigortalının tercihine bağlıdır. Burada iki temel senaryo vardır. Bunların ilki hasarlı mal sigortalıda kalırsa şeklindedir. Bu senaryoda sigortalı malı ya da aracı elinde tutmak ister. Bu durumda:
- Sigorta şirketi malın toplam rayiç bedelini hesaplar.
- Hesaplanan sovtaj bedeli bu tutardan düşülür.
- Geriye kalan tutar nakit tazminat olarak sigortalıya ödenir.
Örnek: Aracın rayiç değeri: 500.000 TL
Sovtaj bedeli: 100.000 TL
Sigorta tazminatı: 400.000 TL olur.
Bu durumda sovtaj bedelinin sigortalıya doğrudan ödenmesi söz konusu değildir. Tazminattan düşülerek dolaylı olarak yansıtılır.
İkinci senaryo ise hasarlı mal sigorta şirketine bırakılırsa şeklindedir. Sigortalı malı sigorta şirketine devrederse bu durumda:
- Sigorta şirketi hasarlı malı kendisi hurda olarak satar.
- Elde edilen gelir sigorta şirketine ait olur.
- Sigortalıya ise toplam rayiç bedelin tamamı ödenir.
Bu seçenek genel olarak sigortalının hurda satış süreciyle uğraşmak istemediği durumlarda tercih edilir. Sürecin adil biçimde işlemesi için sovtaj bedeli mutlaka bağımsız bir eksper tarafından belirlenmesi önerilir. Belirleme esnasında ise piyasa koşulları, hurda değeri ve kullanılabilir parça oranı gibi kriterlerin göz önünde bulundurulması son derece önemlidir. Aksi halde sigortalının zarara uğraması ya da sigorta şirketinin haksız ödeme yapması söz konusu olabilir.
Sovtaj Bedelinin Uygulama Alanları
Sovtaj bedeli sigorta sektöründe yalnızca hasarlı araçlarla sınırlı olmayan çok yönlü bir kavramdır. Bu bedelin hesaplanması ve uygulanması taşıt sigortalarından konut poliçelerine, yangın hasarlarından elektronik cihazlara kadar pek çok farklı sigorta türünde karşınıza çıkabilir. Temel amaç tam ziya olarak nitelendirilen bir hasarda kullanılabilir nitelikte kalan parçaların ekonomik değerini tespit ederek sigortalı ile sigorta şirketi arasında adil tazminat dengesi kurmaktır.
Sovtaj bedelinin uygulama alanları son derece geniştir. Sadece taşıtlarda değil konut eşyalarında, ticari makinelerde, nakliyat hasarlarında ve hatta cep telefonlarında dahi bu değer hesaplanabilir. Her durumda temel hedef kullanılamayan malın hala ekonomik değer taşıyan kısmını tespit etmek ve tazminat sürecinde bu değeri adil şekilde hesaba katmaktır. Sovtaj bedelinin en sık kullanıldığı uygulama alanları şu şekilde listelenebilir:
- Araç Sigortaları (Kasko ve Trafik Sigortası)
Sovtaj bedelinin en yaygın uygulama alanı kara taşıtları sigortasıdır. Kasko poliçesi kapsamında ağır hasar alan ya da tam ziya (pert) durumuna gelen bir aracın hurdası, sağlam kalan parçaları, motor, şanzıman, jant veya airbag gibi satış değeri olan aksamları ekonomik olarak hala değer taşır. Bu durumda bir eksper aracın rayiç bedelini ve sovtaj değerini ayrı ayrı belirler. Sigortalıya yapılacak tazminat ödeme tutarı buna göre hesaplanır.
Örnek: 800.000 TL değerindeki bir aracın hurda değeri (sovtaj bedeli) 150.000 TL ise sigorta şirketi tazminat olarak 650.000 TL ödeme yapar ve araç sigortalıda kalır.
- Konut ve Eşya Sigortaları
Yangın, sel, su baskını veya yıldırım düşmesi gibi olaylar sonrası konut içindeki eşyaların tam hasara uğraması halinde de sovtaj gündeme gelir. Örneğin yanmış buzdolabının motoru hala çalışıyorsa ya da kırık ekranlı bir televizyonun devre kartı sağlam kalmışsa bu parçalar yedek parça şeklinde bir ekonomik değere sahip olabilir. Eksper bu tür eşyaların hurda veya ikinci el değerini hesaplar ve tazminattan düşülmesini önerir.
- Ticari İşletme ve Endüstriyel Sigortalar
Fabrika makineleri, üretim hatları ya da endüstriyel mutfak cihazları gibi yüksek maliyetli varlıkların sigortalandığı poliçelerde kısmi kurtarılabilirlik durumları sıkça yaşanır. Örneğin bir CNC makinesi yangında zarar görse de bazı parçaları yeniden kullanılabilir. Hasarlı bir jeneratörün bobinleri ya da motor kısmı hala değerlendirilebilir durumdadır. Bu tür durumlarda sovtaj bedeli şirketin zararını minimize etme açısından kritik bir rol oynar. Aynı zamanda muhasebe süreçleri ve envanter kayıpları açısından da son derece önemlidir.
- Nakliyat ve Taşımacılık Sigortaları
Taşınma sırasında zarar gören mobilyalar, kırık seramikler veya hasarlı ev aletleri gibi durumlarda da sovtaj uygulanabilir. Örneğin kırılan cam masa tamamen kullanılamaz hale gelse dahi metal ayakları hurda olarak değerlidir. Ayrıca hasar gören beyaz eşyaların iç aksamları da hala ekonomik anlamda işlevsel olabilir. Bu değerler sigortalının zararını azaltmak ve tazminat hesaplamasını dengelemek için göz önünde bulundurulur.
- Elektronik Cihaz Sigortaları
Cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar ya da güvenlik sistemleri gibi yüksek maliyetli elektronik cihazlarda düşme, kırılma veya sıvı teması sonucu oluşan tam ziya durumlarında sovtaj uygulanabilir. Cihazların anakartı, bataryası ya da kamera modülü gibi parçaları ayrı ayrı değerlendirilerek toplam sovtaj bedeli belirlenir.
Sovtaj Bedeli Kime Ödenir?
Sovtaj bedeli sigorta sürecinde tazminatın bir parçası olarak hesaba katılan ancak her zaman doğrudan ödeme şeklinde gerçekleşmeyen özel bedeldir. Bu noktada en sık karşılaşılan kafa karışıklığı “sovtaj bedelinin sigortalıya mı, sigorta şirketine mi ödeneceği sorusudur. Yanıt ise hasarlı malın mülkiyeti kimde kalacaksa sovtaj bedelinin de ona ait olacağı ilkesine dayanır. Sigorta şirketi bir hasar sonrası tam ziya kararı verdiğinde hasarlı mal ya da aracın kalan ekonomik değerini (hurda, yedek parça vb.) hesaplatır. Bu değer sovtaj bedeli olarak adlandırılır. Ardından sigortalıya iki temel seçenek sunulur:
- Sigortalı Hasarlı Malı Elinde Tutmak İsterse
Bu durum en sık karşılaşılan senaryodur. Eğer sigortalı aracı ya da eşyayı hurda olarak satmak istiyorsa, parçalarını kullanmak veya değerlendirmek niyetindeyse, mülkiyetin kendisinde kalmasını talep ediyorsa bu durumda sovtaj bedeli sigortalıya ait olur. Ancak sigorta şirketi bu bedeli tazminattan düşerek ödeme yapar.
Örnek:
Bir aracın rayiç değeri: 700.000 TL
Sovtaj bedeli (hurda değeri): 120.000 TL
Sigorta ödemesi: 580.000 TL olarak yapılır
Sigortalı aracı elinde tutar ve isterse hurda olarak satabilir.
Bu durumda sovtaj bedeli doğrudan sigortalıya ödenmez. Malın kendisi verilir. Bedel ise tazminat tutarından düşülür.
- Sigorta Şirketi Hasarlı Malı Alırsa
Eğer sigortalı hurda malı elinde tutmak istemezse sigorta şirketi malı kendisi devralır. Bu durumda sovtaj bedeli artık sigorta şirketine aittir. Şirket hurda aracı veya eşyayı kendisi değerlendirir ya da üçüncü şahıslara satar. Sigortalıya ise malın rayiç bedelinin tamamı ödenir. Bu seçenek özellikle araç sahibi uğraşmak istemediğinde ya da satış konusunda bilgi/beceri sahibi değilse tercih edilir. Ayrıca bazı durumlarda sigorta şirketi hasarlı aracı anlaşmalı bir sovtajcıya doğrudan satarak süreci kendisi yürütür.
Sigortalı isterse hasarlı malı ya da sovtaj hakkını üçüncü şahıslara devredebilir. Bu işlem genel olara ekspertiz sonrası gerçekleşir. Örneğin sigortalı bir hurdacıyla anlaşır ve hasarlı aracı ona satar. Bu durumda sovtaj bedeli doğrudan üçüncü kişiye ödenir. Ancak tazminat yine sigortalıya yapılır. Sigorta şirketi sadece aracın mülkiyet transferiyle ilgilenir. Aradaki ticari ilişkiye müdahale etmez.
Sovtaj Bedeli Nasıl Hesaplanır?
Sovtaj bedelinin doğru şekilde hesaplanması sigorta sürecinde adil ve dengeli tazminat belirlemenin temel taşlarından biridir. Bu bedel tam ziya durumunda sigorta şirketinin ödeyeceği miktarı doğrudan etkiler. Dolayısıyla hesaplama süreci yalnızca hasarlı malın ne kadar hurda kaldığını değil bu hurdanın pazardaki ekonomik değerini de objektif biçimde analiz etmeyi gerektirir. Sovtaj bedeli hasar gören mal ya da aracın kullanılamaz hale gelen kısımlarının dışında kalan ve hala ekonomik değer taşıyan parçalarının toplam ederine göre belirlenir. Hesaplama yapılırken göz önünde bulundurulan faktörler şunlardır:
- Hasarın türü ve derecesi
- Piyasa koşulları
- Malın yaşı ve özellikleri
- Eksper değerlendirmesi
Sovtaj bedeli için genel bir formül olmamakla birlikte işlem sırası yaygın olarak şu şekilde uygulanır:
- Hasar raporu oluşturma: Sigortalı mal ya da araç incelenir. Zarar gören kısımlar tespit edilir.
- Rayiç değer belirleme: Hasar öncesi piyasa değeri, ekspertiz ve emsal fiyat analizleriyle belirlenir.
- Sovtaj değeri tespiti yapma: Sağlam parçalar ya da hurda parçaların satılabilirliği değerlendirilir. Ayrıca hurda piyasası ve yedek parça fiyatlarına göre teklif alınır. Gerekiyorsa birden fazla sovtajcıdan fiyat teklifi toplanır.
- Tazminat hesabı yapma: Tazminat = Rayiç Değer – Sovtaj Bedeli formülü ile net ödeme tutarı belirlenir.
Sovtaj bedeli hurda satışından elde edilecek net kazancı garanti etmez. Sadece tahmini ekonomik değer üzerinden hesaplanır. Bu nedenle piyasa dalgalanmalarına açık bir bedel olduğunu unutmamak gerekir. Özellikle ikinci el parça pazarındaki arz talep değişimleri sovtaj değerini doğrudan etkileyebilir. Bu süreçte eksper teklifleri bağlayıcı nitelik taşır. Sigorta şirketleri sovtaj değerini belirlerken genel olarak eksperin raporladığı en yüksek teklif ya da ortalama değeri esas alır.
Sovtaj bedelinin hesaplanması teknik değerlendirme ile piyasa analizinin birleştiği karma bir süreçtir. Amaç hasarlı ancak tamamen işlevsiz olmayan mal ya da aracın kalan ekonomik değerini adil ve şeffaf şekilde belirleyerek tazminat sürecini dengelemektir. Bu nedenle hem eksperlerin uzmanlığına hem de piyasadaki güncel verilere dayanır.
Araç Sovtaj Bedeli Nasıl Hesaplanır?
Araç sovtaj bedeli hesaplama işlemi pek çok kişi tarafından merak edilir. Bu işlem diğer eşya türlerine göre biraz daha spesifik detaylar içerir. Çünkü araçların motor, şanzıman, hava yastıkları ya da far gibi parçaları ayrı ayrı yüksek değer taşıyabilir. Araç sovtaj bedelini etkileyen faktörler kısaca şu şekildedir:
- Aracın markası ve modeli
- Üretim yılı
- Kilometresi
- Kazanın tipi ve darbe alan bölgeler
- Kullanılabilir parça oranı
- İkinci el parça piyasası durumu
Örneğin 2020 model bir sedan araç kaza yapmış olsun. Arka tarafı tamamen hasarlı ama ön kısım sağlam durumda. Motor ve şanzıman çalışır şekilde. Bu durumda ön panel, motor ve elektronik aksamdan değerli parçalar elde edilebilir. Eksper bu durumda piyasa analizine göre sovtaj bedelini 100.000 TL olarak belirleyebilir.
Sovtaj hesaplamasında aynı model ama farklı kaza tipi yaşamış araçlardan alınan veriler karşılaştırılır. Bu karşılaştırma doğru ve adil bir değer belirlemenin temelini oluşturur.
Sovtaj’ın Uygulama Alanları
Sovtaj yalnızca hasarlı araçlar için değil farklı sektörlerde de kullanımı bulunan bir uygulamadır. Sovtaj uygulamasının yaygın görüldüğü bazı sektörler kısaca şöyle sıralanabilir:
- Sigorta Sektörü: En yaygın uygulama alanıdır. Kasko, konut, iş yeri ve eşya sigortalarında sovtaj uygulaması yer alır.
- Gümrük ve İthalat/İhracat İşlemleri: Gümrükte zarar görmüş veya uygun koşullarda muhafaza edilmemiş ürünler için devletin belirlediği kurallarla sovtaj satışı yapılabilir.
- İkinci El Yedek Parça Sektörü: Özellikle otomotivde hasarlı araçlardan alınan parçalar yeniden satışa sunulur. Sovtaj işlemi bu sektörün temel taşları arasında yer alır.
- İnşaat ve Makine Sektörü: Yangın, doğal afet veya kazaya uğramış iş makineleri ya da inşaat malzemeleri sovtaj kapsamında değerlendirilir.
Sovtaj Bedelinin Yasal Düzenlemeleri
Türkiye’de sigorta işlemleri Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu (SEDDK) tarafından düzenlenmektedir. Sovtaj işlemleri de bu kurumun belirlediği yönetmelik ve genelgeler doğrultusunda yürütülür. Bu süreçte öne çıkan bazı yasal noktalar vardır:
- Türk Ticaret Kanunu (TTK) çerçevesinde tam hasar durumlarında sigorta şirketinin ödeme yükümlülüğü vardır.
- Sigorta şirketi sovtaj konusu olan malın bedelini belirlemek için bağımsız eksper atamak zorundadır.
- Sigortalı sovtaj bedelinin adil olmadığını düşünüyorsa itiraz hakkına sahiptir. Dolayısıyla yeniden değerlendirme talep edebilir.
- Sovtaj bedelinin belirlenmesinde piyasa rayici temel alınır. Sigorta şirketi keyfi fiyat belirleyemez.
- Sovtaj satışları gerekli durumlarda kamu ihalelerine ya da özel teklif usullerine göre yapılır.
Bu düzenlemeler hem sigortalının mağduriyet yaşamaması hem de sigorta şirketlerinin suistimal risklerini önlemesi amacıyla uygulanır.
Sovtaj bedeli hasar görmüş mal ve araçların hala ekonomik bir değeri olduğu gerçeğinden hareketle oluşturulur. Bu nedenle sigorta sisteminin önemli bir parçası olarak kabul edilir. Doğru hesaplandığında hem sigorta şirketi için maliyetleri azaltır hem de sigortalının tazminat sürecinde adil bir ödeme almasını sağlar. Özellikle araç sahipleri için sovtaj bedelinin nasıl hesaplandığını, hangi durumlarda uygulandığını ve yasal çerçevesini bilmek büyük avantaj sağlar.
Siz de araç sigortası yaptırırken veya hasar sonrası işlem süreçlerinde bu bilgileri göz önünde bulundurarak haklarınızı koruyabilirsiniz. Aynı zamanda süreci daha bilinçli şekilde yönetebilirsiniz. Borusan Next ikinci el araç incelemesi yapmanın yanı sıra merak ettiğiniz tüm sorulara da yanıt bulabilirsiniz.
Telif hakkı ve sair fikri mülkiyet hakları Borusan Oto Değerlendirme Pazarlama ve Hizmet A.Ş.’ye (Borusan Next İhale'ye) aittir. Ticari amaçla ve/veya yasalarca izin verilen meşru kullanım sayılamayacak şekillerde, kısmen dahi olsa, izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz, link verilemez.